آیه:

الَّذِینَ یذْکرُونَ اللَّهَ قِیماً وَ قُعُوداً وَ عَلَی جُنُوبِهِمْ وَ یتَفَکرُونَ فِی خَلْقِ السَّموتِ وَ الأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هذَا بطِلًا سُبْحنَک فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ[1]

ترجمه:

 (همان) کسانی که [در حال ] ایستاده و نشسته، و بر پهلوهایشان [آرمیده ]، خدا را یاد می کنند؛ و در آفرینش آسمان ها و زمین تفکر می کنند؛ (در حالی که می گویند: ای) پروردگار ما! این [ها] را بیهوده نیافریده ای؛ منزّهی تو؛ پس ما را از عذابِ آتش، حفظ کن!

نکته ها و اشاره ها:

1. ۱. صاحبان عقل، کسانی هستند که تفکر می کنند و در هر حال به یاد خدا هستند. کسی که در علل و عوامل جهان می اندیشد خداشناس می شود و به یاد خدا می افتد؛ از این روست که یاد خدا، نشانه ی خردمندی است.[2]

 جهان چون چشم و خط و خال و ابروست که هر چیزی به جای خویش نیکوست

 (شبستری)

2. ۱. در آیه ی فوق نخست به «ذکر» و سپس به «فکر» اشاره شده است؛ یعنی تنها یادآوری خدا کافی نیست و زمانی یادآوری خدا ثمرات ارزنده ای خواهد داشت که با تفکر آمیخته شود.

همان گونه که تفکر در آفرینش آسمان و زمین هم، اگر با یاد خدا آمیخته نباشد، ممکن است ره به جایی نبرد؛ یعنی مناسب است مطالعه ی پدیده های جهان، با عینک توحید باشد تا نتایج تربیتی و انسانی داشته باشد.

3. ۱. «باطل» به چیزی گفته می شود که بیهوده و بی هدف است و نمی تواند مقصود و مطلوب انسان واقع شود. تفکر در اسرار آفرینش آسمان ها و زمین انسان را آگاه می کند که خلقت جهان بیهوده نیست. آری، در حالی که اجزای هر گیاه و حیوان و اعضای پیکر انسان، هر کدام برنامه و هدفی دارد، آیا ممکن است مجموعه ی جهان هستی بی هدف باشد؟[3]
4. ۲. در آیه ی فوق چهار مرحله ی پی در پی آمده است: اول ذکر خدا، دوم تفکر، سوم ستایش حق و چهارم دعا و مناجات. این ها مجموعه ی به هم پیوسته ای است که انسان ساز و تکامل آفرین است.
5. ۳. در روایت دیگری نیز از امام باقر علیه السلام حکایت شده که

مؤمن همیشه در نماز است، تا وقتی که در حال ایستاده و نشسته و خوابیده به یاد خداست (و سپس آیه ی فوق را تلاوت کردند).[4]

البته مقصود این روایت آن است که این گونه افراد همیشه به یاد خدا و در حال دعا هستند.

 خوشا آنان که اللَّه یارشان بی که حمد و قل هو اللَّه کارشان بی

 خوشا آنان که دایم در نمازند                بهشت جاودان بازارشان بی

 (بابا طاهر)

6. ۱. در احادیثی از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حکایت شده که

ساعتی تفکر از یک شب عبادت یا از یک سال عبادت یا از شصت سال عبادت بهتر است.[5]

البته اختلاف مقدار عبادت که در این روایات آمده است به خاطر مراتب تفکر و درجات افراد متفکر است که در هر مورد پاداشی دارند.